Süryaniler'in ana yurdu olarak bilinen Turabdin bölgesinde bulunan Mor Gabriel Manastırı,1600 yıllık tarihiyle en eski birkaç manastırdan biridir.397 yılında Mor Şmuel ve Mor Şemun tarafından kurulan Manastır,Roma imparatorlarının bağışları ve katkılarıyla yüzyıllar içerisinde gelişmiştir.
Manastırın 5.ve 6.yüzyıldan kalan eşsiz yapıları,Bizans dönemi mozaikleri,kubbeleri,kapılarıyla büyük bir tarihi öneme sahip olan manastır,Midyat kesme taşlarından yapılmıştır.Kilise tarafından ikinci Kudüs olarak kabul edilen Manastır,tarihi süreç içerisinde farklı isimlerle anıldı.İlk dönemlerde kurucularının isimleri ile anılan manastır,sonraki yüzyıllarda rahiplerin meskeni anlamına gelen ve Süryanice'de Dayro D’umro isminden üretilen Deyr-El-Umur veya bunun türkçeye uyarlanmasıyla oluşturulan,Deyrulumur ismiyle anıldı.Bugün de kullanılan,Mor Gabriel ismi ise 7.y.y.'da yaşamış ve azizlik mertebesine yükleşmiş,yönetimi ile manastırın gelişmesinde büyük rol oynayan Turabdin Metropoliti Mor Gabriel’den gelmektedir.
Manastır kendi içinde birkaç kısımdan oluşmaktadır. Manastırın en gözde eseri,ana kilise olarak da kullanılan ve Büyük Kilise olarak adlandırılan yapıdır.Mor Şmuel ve Mor Şemun tarafından,397 yılında temleri atılan Ana Kilise'nin yapımına,Bizans imparatoru I.Aanstasius yaptığı bağışlarla katkıda bulunmuştur.
Manastırın en güzel ve dikkat çekici yapılarından biri de Theodora Kubbesi'dir.Yapımında taş ve tuğla kullanılan Theodora Kubbesi büyüleyici bir güzelliğe sahiptir.
Manastırın güneybatı ucunda bulunan Meryem Ana Kilisesi de İmparator II.Teodosius’un manastıra yaptığı bağışlarla yapılmıştır.
Manastırdaki bir diğer yapı,Azizler Evi’dir.Değişik dönemlerde hayatını kaybetmiş azizler,buradaki 15 adet nişin içine konan mezarlara gömülmüştür.Bölgedeki anıt mezarların en büyüklerindendir.
Hristiyan dünyası için büyük bir öneme sahip olan manastır, aynı zamanda 1600 yılı aşan tarihi boyunca Süryani Kilise'nin ilim merkeziydi.Manastır okulundan çok sayıda patrik,metropolit,rahip,papaz yetişmiştir.Manastır okulunun kütüphanesi de bölgenin en önemli kütüphanelerinden biriydi.Çok sayıda el yazması kitabın bulunduğu kütüphane, ne yazık ki tarihi süreç içerisinde yaşanan savaşlardan yağmalardan dolayı günümüze ulaşmamıştır.
Bugün de Süryani Kilise'nin en önemli merkezlerinden biri olan manastır,Hz.İsa’nın konuştuğu dil olan aramicenin bir diyalektiği kabul edilen süryanice ile duanın,ibadetin genç kuşaklara öğretildiği en etkin merkezlerden biri konumundadır...