XII. yüzyılda Harran'da yaşamış ve 1185 tarihinde burada vefat etmiş,büyük bir islâm alimi ve mutasavvufudur.XVII. yüzyılın ortalarında Harran'ı ziyaret eden Evliya Çelebi,Şeyh Hayat"ın Türbesi'nden şu şekilde bahsetmektedir."Şeyh Yahya (Hayat) ziyaret yeri Harran dibindedir.Kutupluğa ayak basmış ulu sultandır.Harran Kalesi'nin yanında çöl tarafında büyük bir kubbe içinde medfundur.Çöl Arapları bu sultana son derece bağlıdırlar.Hattâ Araplar arasında mühim bir mesele için yemin ettirmek icap etse ta Basra,Lahsa, Umman,Cezayir,Kurna"dan gelip bu sultanın üzerine "Yahya Hayati'nin başı için deyip duvara el sürse,Allah'a yemin etmiş gibi sayarlar.Bu sultana Yahya Hayati demelerinin aslı, bir seccade üzerinde tahiyatta ve hayatta oturur gibi oturduğundandır.'' Hayat el- Harrani Hazretleri,ölümünden sonra da tasarrufu devam eden 4 büyük evliyadan biri olarak kabul edilmektedir.
Türbe ve caminin günümüze kadar önemli değişiklikler geçirdiği,duvar ve payelerdeki izlerden anlaşılmaktadır.Cami ve türbe 1999-2001 yıllarında Vakıflar Genel Müdürlüğü'nce restore edilmiştir...